فلسفه مهر

در مورد چیزهایی که سجده بر آنها صحیح است، پیروان مذهب شیعه به پیروی از ائمه اطهار "علیهم السلام" که آگاهترین افراد بعد از حضرت رسول (ص) به معارف الهی و اسلامی هستند، معتقدند که: باید بر زمین و چیزهای غیر خوراکی که از زمین می روید (مانند چوب و برگ درخت) سجده کرد.

حضرت امام جعفر صادق (ع) می فرماید:

"السُّجُودُ لَا یَجُوزُ إِلَّا عَلَی الْأَرْضِ أَوْ عَلَی مَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ إِلَّا مَا أُکِلَ أَوْ لُبِسَ "[1] 

در روایتی مشهور از پیامبر گرامی اسلام (ص) که در منابع روایی اهل تسنن وارد شده نقل شده که:"و جعلت لی الارض مسجداً و طهوراً"[2] یعنی "زمین برای من سجده گاه و مایه پاکی و طهارت قرار داده شد."

تا اینجا اختلاف چندانی بین فرق اسلامی نیست، تفاوت اینجا است که آیا کلمه "ارض" که به معنی "زمین" می­باشد شامل فرش و یا لباسی که بر آن نهاده شود می­باشد، تا سجده بر آنها نیز صحیح باشد یا نه، پیروان اهل سنت معتقدند که بله بر فرش و لباس نیز عنوان زمین صدق می­کند و سجده بر آنها جایز است. البته در صحیح بخاری بابی است که در آن روایاتی را ذکر کرده است که بعضی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله که به خاطر حرارت آفتاب نمی توانستند پیشانی را وقت نماز روی زمین مسجد بگذارند از حضرت اجازه خواستند که گوشه لباسشان را بین پیشانی و زمین قرار دهند تا از حرارت زمین در امان باشند. حضرت اجازه نداد. برای همین مقداری ازخاک را در مشت می گرفتند و قبل از سجده رفتن زیر پیشانی می ریختند.و روایات دیگریکه در دیگر کتب اهل سنت آمده است.[3]

اما شیعه طبق تعالیم اهل­بیت(ع) معتقد است که لباس و فرش و مانند اینها از مصادیق روایت نبوی نیست، چون بر اینها عنوان زمین صدق نمی کند. وبه همین علت سجده بر قطعه ای گلین یاسنگی که بدون شک عنوان زمین بر آنها صدق می کند را تجویز می کنند ومهرچیزی غیرازاین نیست. اما اینکه استفادهازمهرازچه زمان آغازشد؟ هر چند تاریخ دقیق آنمعلوم نیست اما مسلماً ائمه معصومین(ع) بر این کار صحه گذاشته اند. روایات و شواهدبر این معنا در کتب فقهی و روایی ذکرشده است، مثلاًامام سجاد و امام صادق علیهما السلامکیسه هاییازخاک و تربت سیدالشهداء علیه السلام داشتند و بر آن سجدهمی کردند[4] و بر سجده بر تربت، فضایل و ثواب هایی را بیاننمودند.[5] بنابراین بحث در این نیست که آیا سجده برمهرو خاک صحیح است یا خیر بلکه بحث در این است که آیا سجدهبر فرش و لباس صحیح است یا خیر؟

[1]وسائل الشیعه، ج5،  باب أنه لا یجوز السجود بالجبهه.

[2]صحیح بخاری، 1/91 کتاب تیمم، حدیث 2.

 [3]مسند احمد:3/327، حدیث جابر، سنن بیهقی:1/439 و کنز العمال7/465، شماره حدیث 19810و سنن بیهقی:1/105.

[4]وسائل‏الشیعة ج : 5 ص : 366 حدیث6808.

[5]همان،ص : 366حدیث6806.